Giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật: 6 giải pháp

Vì sao giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật cấp thiết?

Giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật không chỉ là quyền hiến định mà còn là nền tảng để trẻ và thanh niên khuyết tật vươn lên, tự lập và đóng góp cho xã hội. Thực tế, cơ hội vào bậc học cao vẫn rất hạn chế do nhiều rào cản xuất phát từ gia đình, nhà trường, xã hội và chính bản thân người học. Tọa đàm “Không rào cản, không giới hạn” do Học viện Báo chí và Tuyên truyền phối hợp Hội Người khuyết tật Hà Nội tổ chức đã nêu rõ thực trạng này và gợi mở hướng hành động.

Diễn giả chia sẻ về giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật tại tọa đàm

Thực trạng và những rào cản lớn

Dữ liệu những năm gần đây cho thấy tỷ lệ người khuyết tật biết đọc, viết trong nhóm 16–24 tuổi chưa cao; số theo học cao đẳng, đại học còn rất ít. Nhiều em bỏ lỡ cơ hội vì thiếu thông tin tuyển sinh phù hợp; cơ sở vật chất nhiều trường chưa đáp ứng chuẩn tiếp cận theo từng dạng tật; quy trình, quy định học tập chưa thân thiện với công nghệ hỗ trợ. Không ít sinh viên vẫn phải “vượt rào” rất cơ học—như câu chuyện phải nhờ bạn bè bế lên lớp ở tầng cao—cho thấy môi trường học tập chưa thực sự bao trùm.

Rào cản từ gia đình và xã hội

Một bộ phận phụ huynh còn e ngại, thiếu thông tin định hướng; cộng đồng đôi khi nhìn công tác khuyết tật như hoạt động “từ thiện” hơn là trách nhiệm bảo đảm quyền. Tâm lý kỳ thị âm thầm khiến người học ngần ngại bộc lộ nhu cầu hỗ trợ.

Rào cản từ chính người học

Tâm lý tự ti, ngại lên tiếng, thiếu kỹ năng tự biện hộ (self-advocacy) khiến nhiều bạn không dám đề xuất điều chỉnh hợp lý (reasonable accommodations), vô tình làm cơ hội trôi qua.

Khung pháp lý bảo đảm giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật

Hệ thống pháp luật Việt Nam đã tiến khá gần chuẩn mực quốc tế: Hiến pháp 2013 bảo đảm quyền học tập; Luật Giáo dục, Luật Trẻ em và các văn bản hướng dẫn (như Thông tư 03/2018 về giáo dục hòa nhập) yêu cầu trường học xây dựng môi trường thân thiện, có trung tâm hỗ trợ, nâng cao năng lực giáo viên, áp dụng điều chỉnh chương trình/dánh giá linh hoạt theo nhu cầu đặc thù. Việt Nam đồng thời theo đuổi mục tiêu SDG về giáo dục chất lượng, công bằng và bao trùm đến năm 2030.

Hành trình tri thức: Câu chuyện truyền cảm hứng

Từ trải nghiệm thực tế, nhiều diễn giả tại tọa đàm chia sẻ rằng điểm tựa gia đình, sự thấu hiểu của nhà trường và mạng lưới hỗ trợ đồng đẳng là ba yếu tố giúp vượt qua “hố đen” tâm lý. Những tấm gương kiên trì theo đuổi học bổng, học cao học và tham gia các dự án phát triển cộng đồng cho thấy khi trao quyền đúng cách, người khuyết tật có thể mở rộng năng lực và cơ hội nghề nghiệp.

6 giải pháp xóa bỏ rào cản, thúc đẩy giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật

1. Chuẩn tiếp cận trong cơ sở vật chất và học liệu

Các trường cần bảo đảm lối đi, thang máy, nhà vệ sinh, biển chỉ dẫn, chiếu sáng và âm thanh đạt chuẩn tiếp cận; bố trí phòng hỗ trợ với thiết bị trợ năng (máy đọc màn hình, phần mềm chuyển văn bản–giọng nói, bản in chữ nổi, phóng to…). Học liệu số cần tuân thủ tiêu chuẩn truy cập (ví dụ: văn bản thay thế cho hình ảnh, phụ đề/bản dịch ngôn ngữ ký hiệu cho video).

2. Cơ chế “điều chỉnh hợp lý” minh bạch

Xây dựng quy trình tiếp nhận nhu cầu và phê duyệt hỗ trợ: kéo dài thời gian thi, địa điểm thi thay thế, trợ giảng/phiên dịch, điều chỉnh đánh giá. Công bố công khai trên website và cổng thông tin sinh viên để không ai bị bỏ lỡ.

3. Truyền thông tuyển sinh thân thiện với người khuyết tật

Thiết kế chuyên trang tuyển sinh có mục dành cho thí sinh khuyết tật; đa kênh (web, mạng xã hội, hotline), đa định dạng (văn bản, audio, video có phụ đề). Phối hợp các hội/nhóm tại địa phương để đưa thông tin đến đúng đối tượng.

4. Tăng năng lực đội ngũ và mạng lưới đồng đẳng

Tập huấn giảng viên về giáo dục hòa nhập, thiết kế học phần lấy người học làm trung tâm, đánh giá linh hoạt. Phát triển câu lạc bộ sinh viên khuyết tật và mô hình bạn hỗ trợ bạn (peer support) để chia sẻ chiến lược học tập, công cụ công nghệ, kinh nghiệm tự biện hộ.

5. Ứng dụng công nghệ bao trùm

Khuyến khích sử dụng trợ lý giọng nói, OCR, chuyển văn bản–giọng nói, phụ đề tự động, nền tảng học tập hỗ trợ thiết bị trợ năng. Cổng thông tin, LMS của trường cần đạt chuẩn truy cập, cho phép phóng to, điều hướng bằng bàn phím, có mô tả thay thế và phiên bản tương phản cao.

6. Tâm lý–xã hội: từ hỗ trợ sang trao quyền

Tư vấn tâm lý, huấn luyện kỹ năng tự biện hộ, xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân (IEP) cho sinh viên có nhu cầu đặc thù. Tổ chức diễn đàn/roadshow “Không rào cản, không giới hạn” thường niên để kết nối gia đình–nhà trường–doanh nghiệp, mở rộng cơ hội thực tập và việc làm.

Vai trò của gia đình, nhà trường và doanh nghiệp

Gia đình cần khích lệ con tự lên tiếng về nhu cầu, cùng con làm việc với nhà trường để thống nhất hỗ trợ. Nhà trường đóng vai trò kiến tạo môi trường và quy trình. Doanh nghiệp đồng hành bằng học bổng, thực tập, tuyển dụng hòa nhập, điều chỉnh vị trí việc làm thân thiện, từ đó khép kín vòng tròn “học–làm–sống” cho người học khuyết tật.

Từ nhận thức đến hành động: Không để ai bị bỏ lại phía sau

Dù chính sách ngày càng đầy đủ, hiệu quả phụ thuộc vào tổ chức thực thi: có người chịu trách nhiệm, có nguồn lực, có giám sát. Khi cộng đồng, tổ chức xã hội và chính người khuyết tật đồng phát triển các giải pháp, giáo dục bình đẳng cho người khuyết tật sẽ đi từ khẩu hiệu thành hiện thực—từ lớp học tiếp cận, chương trình linh hoạt đến cánh cửa việc làm bền vững.